Aydın Sayılı Kimdir?
Aydın Sayılı (d. 2 Mayıs 1913, İstanbul – ö. 15 Ekim 1993, Ankara), Türk bilim insanı. Aydın Sayılı, dünyanın ilk bilim tarihi doktorasını yapan kişi olarak tarihe geçmiştir.
Aydın Sayılı’nın Ailesi
Aydın Sayılı’nın ailesi, aslen Gaziantep kökenliydi; ancak Sayılı’nın dedesi, “Muteriz” lakabıyla anılan Abdülkadir Efendi, oğullarına iyi bir tahsil imkanı sunmak için İstanbul’a göç etmiştir. Babası Abdurrahman Sayılı dönemin dışişleri bakanlığını üstlenmiş, Trablusgarp’ta görev yapmış, Tahran’da başkonsolos olarak çalışmıştır.
Kurtuluş Savaşı sonrası İstanbul’a döndükten sonra Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın çevresine katılmıştır. Ankara Atatürk Lisesi’nde Fransızca ve Arapça öğretmenliği yapmış, Afganistan Büyükelçiliği’nde mütercim olarak çalışmıştır.
Annesi Suat Sayılı, İstanbul doğumludur. Okumayı sevdiği için özel muallimlerden ders almıştır.
Aydın Sayılı’nın iki ablası vardı. Piraye Sayılı hakimlik, Gündüz Sayılı ise matematik öğretmenliği yapmıştır.
Aydın Sayılı’nın Eğitim Hayatı
Aydın Sayılı’nın ilk çocukluk yılları Tahran’da geçmiş, orada, diğer kardeşleri ile birlikte özel hocalardan Farsça ve İngilizce dersleri almıştır.
Kurtuluş Savaşı sonrası ailesiyle beraber İstanbul’a yerleşmiş, Toptaşı’ndaki bir okulda öğrenime başlamıştır. Ailenin 1925 yılında Ankara’ya gelmesiyle öğrenimine dördüncü sınıftan itibaren devam edip mezun olmuştur. Orta öğrenimini ve liseyi ise Ankara’da, Taş Mektep diye bilinen Ankara Erkek Lisesi’nde (bugünkü adıyla Ankara Atatürk Lisesi) 1933 yılında tamamlamıştır.
Su mühendisi olmayı düşündüğü için liseyi fen şubesinde okumuş, fen derslerine verdiği önemi tarih ve dil konularına da aynı derecede yöneltmiştir.
Aydın Sayılı’nın Atatürk’le Tanışması
Lise bitirme sınavında Atatürk sınavları denetlemek için Ankara Erkek Lisesi’ne gelmiş, Sayılı’ya sorduğu soruları büyük yetkinlikle cevaplandırdığı için özel ilgi göstermiş ve Maarif Vekili Dr. Reşit Galip Bey’i Aydın Sayılı’yı yurt dışında öğrenim görmesi için görevlendirmiştir. Bunun üzerine Sayılı, Cascadille School adlı okulda, Türk öğrenciler için düzenlenmiş İngilizce derslerine devam etmiştir.
Harvard Öğrenimi
Şehirdeki Cornell Üniversitesi’nde eğitimine başlamış ve ardından 1934 yılında Harvard Üniversitesi, Fen ve Edebiyat Fakültesi’ne kaydını yaptırmıştır. Üçüncü yılın sonunda fizikten master derecesi almış ve bilim tarihi eğitimine başlamıştır.
Harvard’daki eğitimi sırasında genel bilim tarihini bütün yönleriyle öğrenmiş ve 1937 yılında alanının en saygın dergilerinden birisi olan Isis’de makaleler yayınlamaya başlamıştır. Bu makaleler Türk tıbbı, Aristoteles’in gökkuşağı ve İbn Sina’nın milliyeti gibi konuları içeriyordu.
Dünyanın İlk Bilim Tarihi Doktorası
Aydın Sayılı, George Sarton’un danışmanlığında 1942 yılında The Institutions of Science and Learning in Medieval Islam (İslam Dünyasında Bilim ve Eğitim Kurumları) adlı teziyle Harvard Üniversitesi’nde doktora derecesi almıştır. Bu doktora Harvard Üniversitesi’nde ve dünyada yapılmış ilk bilim tarihi doktorasıdır.
Aydın Sayılı’nın Türkiye’deki Kariyeri
State University of New York, Harvard ve Beyrut Amerikan Üniversitesi gibi Amerika’nın ve Lübnan’ın seçkin üniversitelerinden teklif almış fakat Türkiye’ye dönmeyi tercih etmiştir.
Türkiye’ye döndüğünde Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde görev yapmıştır.
1946 yılında felsefe bölümünde bilim tarihi doçenti olarak görevine devam etmiştir.
Aydın Sayılı Ne Zaman Ordinaryus Oldu?
1952 yılında profesör, 1958 yılında ordinaryüs profesör olan Aydın Sayılı, 1974 yılında felsefe bölümü başkanlığı yapmaya başlamış ve 1983 yılına kadar devam eden bir akademisyenlik hayatı sürdürmüştür.
5 TL’lik Türk Lirası Üzerindeki Portresi
1 Ocak 2009’dan itibaren dolaşıma girmiş olan ₺ 5 banknotlarının arka yüzünde, Aydın Sayılı’nın bir portresi yer almaktadır. Aydın Sayılı’nın 5 liralık banknottaki portresi İslam Tarihi Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi tarafından sağlandı. Portrenin sol tarafındaki alanda DNA ve atom sembolleri, güneş sistemi ve el figürleri bulunmaktadır. ₺ 5 ön yüzünde ise Atatürk resmi vardır.
Çalışmaları ve Başarıları
1952-1953 yıllarında ve 1956-1957 yıllarında yurt dışında Amerikan Hükümeti’nin ve Ford Vakfı’nın verdiği burslarla kütüphane çalışmaları yapmıştır.
Ulusal ve uluslararası pek çok kültür, bilim tarihi kongresine katılmıştır.
1983 yılında kurulan Atatürk Kültür Merkezi’nin başkanı olarak burada göreve devam etmiş ve vefatına kadar bu merkezin başkanlığın yapmaya devam etmiştir. Bu görevi sırasında Türk kültürüyle ilgili her dilden düzeyli yazıyı yayınlamış, dört yılda bir Türk kültürü ile ilgili çeşitli sempozyumlar düzenlemiştir.
Bilim uygulama kollarının ve yayın komisyonlarının etkinliklerini yönlendirmiştir. Erdem dergisine yazdığı yazılarla önemli konuları gün yüzüne çıkarmıştır. Örneğin cebir ve astronomi tarihi ile ilgili yazdığı yazısıyla Türk kültürünün Ortaçağ İslam dünyasının çeviri faaliyetlerinden önce de entelektüel canlılık gösterdiğine dikkat çekmiştir.
Aydın Sayılı Hangi Dilde Eserler Vermiştir?
Çalışmaları boyunca İngilizce, Arapça, Farsça, Fransızca ve Almanca gibi dilleri öğrenmiş ve eserlerinde kullanmıştır. Bazı eserlerini üç dilde vermeye gayret etmiştir. Türkiye dışında bilinmesi gerektiğini düşündüğü konularda yabancı dilde yazmış, bu şekilde Türk ve İslam entelektüel birikimini tanıtma olanağı bulmuştur.
Aydın Sayılı Ne Zaman ve Neden Vefat Etti?
Yoğun akademik çalışmalar içinde ömür sürdüren Aydın Sayılı’nın 12 Nisan 1990 tarihinde sağ böbreğinde kanser olduğu tespit edilmiş ve sağ böbreğin ameliyatla alınması kararlaştırılmıştır. Kalbinde ve cildindeki rahatsızlıklar dolayısıyla görevinden ayrıldıktan on beş gün sonra 15 Ekim 1993’de vefat etmiştir.
Yazar: Tuğrul Cenk DEMİRKIRAN
KAYNAKÇA
Ayan, D. (2008). Ordinaryus Profesör Aydın Sayılı. Ankara: Lotus Yayınevi.
Demir, R. ve Gökdoğan, M.D. (2008). Aydın Sayılı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınevi.
Kahya, E. (1995). Ord. Prof. Dr. Aydın Sayılı’nın Ardından. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi. Sayı:6. s.427
