Senyoraj, kağıt, metal ve elektronik paranın üretim ve dağıtım maliyeti ile değeri arasındaki farktır.
Geleneksel olarak, senyoraj, yöneticilerin metallerin madeni paraya dönüştürülmesine izin vererek elde ettiği kâra şekilinde açıklanabilir. Bugün, banknotları ve madeni paraları diğer ülkeler tarafından rezerv para birimi olarak tutulan bir ulusun gücüne de atıfta bulunabilir.
Senyoraj terimi, “efendinin (seigneur) para basma hakkı” anlamına gelen Eski Fransızca ‘Seigneuriage’ kelimesinden gelir.
Senyoraj Nedir?
Bugün, terimin iki ana anlamı vardır:
- Bir müşterinin darphaneyi ödemesi gereken bir madeni paranın toplam fiyatına – üretim ve metal maliyetleri – eklenen ve siyasi alanın hükümdarına gönderilen bir vergi. Darphane, bir ekonominin para biriminde kullanılan madeni paraları üreten endüstriyel bir tesistir.
- Banknot karşılığında edinilen menkul kıymetlerden kazanılan faiz ile bu banknotların yapım ve dağıtım maliyeti arasındaki fark.
Business Dictionary: Devletin para basımından elde ettiği ve malzeme maliyeti (mürekkep, kağıt, metal) ile para biriminin nominal değeri arasındaki farktan kaynaklanan devlet geliri şeklinde açıklıyor.
Bazı kişiler senyoraj terimini, hükümetin yeni para basma yeteneğinin basit anlamı ile kullanırlar.
Financial Times’ın terimler sözlüğüne göre, Senyoraj
Bir hükümet tarafından para basılmasından elde edilen kâr, kelimenin tam anlamıyla paranın nominal değeri eksi onu fiziksel olarak yapma maliyeti.
Senyoraj üzerinden devlet geliri
Senyoraj, madeni para basmanın veya kağıt para basmanın maliyeti paranın piyasa değerinden daha düşük olduğu için hükümetlerin elde ettiği gelirdir.
Senyorajın arkasındaki temel fikir, dolaşımdaki para üretmenin maliyeti değerinden büyükse hükümetin para kaybetmesi ve değeri üretim maliyetini aştığında para kazanmasıdır. Sıradan bir metal veya kağıda damgasını ekleyerek hükümetin ürettiği değerdir.
Hükümet senyorajdan gelir elde ettiğinde, ürettiği para, onu üretme maliyetinden daha değerli olduğunda bu gelir, harcamalarının bir kısmını finanse etmek için kullanılır, yani vergi mükellefinin faturası daha düşüktür.
Örneğin, ABD hükümetine her bir kağıt dolarlık banknotun üretilmesi 5 sente mal oluyorsa, senyoraj 0,95 dolar, yani 1 dolar eksi onu üretmenin 0,05 dolar maliyeti şeklinde hesaplanır.
Bazen para üretimi, onu üreten hükümet için kazançtan ziyade bir kayıpla sonuçlanabilir. Bu, metalden madeni para üretiminde daha yaygındır.
Gümüş, altın, bakır veya nikel gibi metaller, “eriyik değeri” olarak adlandırılan kendi doğal değerlerine sahiptir.
Amerika Birleşik Devletleri genellikle “kuruş” olarak bilinen bir sentlik madeni para çoğunlukla çinkodan yapılır. 2014 yılında 1 sentlik madeni para yapmanın maliyeti 1,7 sentti çünkü çinkonun eriyik değeri yüksektir.
Zamanla, birçok madeni paranın – özellikle gümüş veya altın olanların – nominal değeri erime değerlerinin altına düşebilir.
Senyoraj ve enflasyon
1290’da Fransa Kralı IV. Philip, savaşlarını finanse etmek için daha fazla paraya ihtiyaç duydu. Böylece yeni madeni paraların eritilmesinden elde ettiği senyorajı hızla yükselterek ülkenin para birimini değersizleştirmeye başladı.
Fransız para birimi – frangı – sonuç olarak önemli ölçüde değer kaybetti. Hiperenflasyon başladı ve neredeyse tüm gümüş ve altın krallığından kayboldu.
Philip IV’ün yaptığı, bugün para basmanın eşdeğeriydi. Parasal tabanı daha az içsel değerle arttırırsanız, yükselen enflasyon elde edersiniz. Ekonomide daha fazla para varsa, ancak aynı miktarda mal ve hizmet varsa, bu mal ve hizmetlerin fiyatları bunu telafi etmek için yükselecektir.
Para birliğinde para seyahat eder
Euro banknotları sınırlar arasında serbestçe seyahat ettiğinden, herhangi bir zamanda her bir ulusal merkez bankasında kayıtlı dolaşımdaki banknotların sayısı büyük ölçüde değişebilir. Bir bankanın rakamı sıfır veya negatif bile olabilir.
Örneğin, bir Latin macerası arayan Alman turistler, Deutsche Bundesbank tarafından İspanya’ya ihraç edilen euro banknotlarını yanlarında götürdüklerinde, bu banknotlar sonunda Banco de España’ya yatırılır.
Banknot ihracı tamamen talebe dayalı bir süreç olduğundan, bu, Banco de España’nın Pireneler’den geçen banknotlardan faydalandığı için artık daha az banknot tedavüle sokması gerektiği anlamına geliyor. Bu nedenle euro bölgesindeki merkez bankaları, banknot ihracından kazanılan tutarı kendi aralarında dengeler.
ECB’nin rolü nedir?
ECB fiziki olarak banknot ihraç etmese de, Euro bölgesinde dolaşımda olan tüm banknotların değer olarak %8’inin Avrupa Merkez Bankası tarafından ihraç edildiği kabul edildi. Ulusal merkez bankaları, banknotları ECB adına dolaşıma sokmakta ve ECB, ulusal merkez bankaları üzerinde sahip olduğu iddia ile %8 üzerinden senyoraj geliri elde etmektedir.
Senyoraj geliri, euro bölgesi faiz oranlarındaki düşüşe paralel olarak 2008’den beri düşüyor. Varlık satın alma programından elde edilen gelir gibi diğer gelir kaynakları şu anda ECB’nin karındaki aslan payını oluşturuyor. ECB’nin kârına ne olduğunu buradan öğrenin.
Vergi olarak senyoraj
Ekonomistler, senyorajı bir enflasyon vergisi biçimi olarak görüyor ve kaynakları para birimini veren kuruluşa geri veriyor. Mevcut parayla ödenen vergileri toplamak yerine yeni para birimi çıkarmak, mevcut para birimini elinde bulunduranlara bir vergi olarak kabul edilir. Para arzının enflasyonu, para biriminin satın alma gücünün azalması nedeniyle fiyatlarda genel bir artışa neden olur.
Bu, serbest bankacılığı, altın veya gümüş standardını veya (en azından) merkez bankalarının siyasi kontrolünün azaltılmasını desteklemek için sunulan bir nedendir, bu da daha sonra parasal genişlemeyi kontrol ederek (enflasyonu sınırlayarak) para istikrarını sağlayabilir.
Sabit para savunucuları, merkez bankalarının istikrarlı bir para birimi elde edemediğini savunuyorlar. Ortodoks ekonomistler, deflasyonu bir kez kontrol etmenin zor olduğunu ve etkilerinin mütevazı, tutarlı enflasyondan daha zararlı olduğunu söylüyorlar.
Büyük ölçüde senyoraj ve kısmi rezerv gelir kaynaklarına dayanan bankalar (veya hükümetler) bunları verimsiz bulabilir. Rasyonel enflasyon beklentileri bir bankanın senyoraj stratejisini hesaba katar ve enflasyonist beklentiler yüksek enflasyonu koruyabilir.
İtibari para ve krediden senyoraj tahakkuk etmek yerine, çoğu hükümet geliri öncelikle resmi vergilendirme ve diğer yollarla artırmayı tercih ediyor.
Senyoraj Uluslararası dolaşım
Banknotların uluslararası dolaşımı karlı bir senyoraj biçimidir. Banknot basmanın maliyeti minimum olsa da, yabancı kuruluş, banknotun nominal değerinden mal ve hizmet sağlamalıdır.
Banknot, işletme ona yerel para biriminden daha fazla değer verdiği için değer saklama aracı olarak tutulur. Yabancı dolaşım genellikle büyük değerli banknotları içerir ve özel işlemler için kullanılabilir (bazıları yasa dışıdır).
Amerikan para birimi 20. yüzyılın büyük bir bölümünde küresel olarak dolaşımdaydı ve dolaşımdaki para miktarı II. Dünya Savaşı sırasında birkaç kat arttı. Amerika Birleşik Devletleri’nin yüz dolarlık banknotunun büyük ölçekli basımı, 1991’de Sovyetler Birliği dağıldığında başladı; Üretim, faturanın ilk trilyon dolarlık basımıyla dört katına çıktı.
2008 yılının sonunda, ABD’nin kamu tedavüldeki para birimi 824 milyar dolara ulaştı ve para arzının %76’sı 100 dolarlık banknot (ABD vatandaşı başına yirmi 100 dolarlık banknot) şeklindeydi.
Yurtdışında dolaşan ABD para biriminin miktarı tartışmalıdır. Porter ve Judson’a göre,%53 ila %67’si 1990’ların ortalarında denizaşırı ülkelerdeydi. Feige, yaklaşık %40’ının yurt dışında olduğunu tahmin ediyor.
Amerikan 100 dolarlık banknot, daha büyük miktarlarda paranın taşınmasını kolaylaştıran 500 Euro’luk banknottan rekabete sahiptir. 100 dolarlık banknotlardaki bir milyon dolar 22 pound (10kg) ağırlığındadır ve bu kadar parayı evrak çantası ve fiziksel güvenlik olmadan taşımak zordur.
500 Euro’luk banknotlardaki aynı miktar, dikkat çekmeden veya güvenlik cihazlarını uyarmadan giysilere ve valizlere dağılabilecek üç pounddan (1,4 kg) daha hafif olacaktır.
Yasadışı operasyonlarda, boyutu ve ağırlığı nedeniyle para biriminin taşınması lojistik olarak kokainin taşınmasından daha zordur ve banknotlarının taşınmasının kolaylığı, Euro’yu Latin Amerika uyuşturucu kartelleri için çekici kılmaktadır.
Değeri 1.000 dolardan biraz fazla olan 1.000 franklık İsviçre banknotu, muhtemelen kendi ülkesi dışında dolaşımda olan diğer tek banknottur.
Daha Fazla Oku: Demir Fiyatları Ne Zaman Düşer? 2021
Ancak, İsviçreli olmayanlara verilen 500 €’luk banknot üzerinde önemli bir avantajı yoktur; dolaşımda 20 kat fazla 500€’luk banknot var ve bunlar daha yaygın olarak kabul ediliyor. Rezerv para birimi olarak, resmi döviz rezervlerinin para birimi kompozisyonunun yaklaşık %0,1’ini oluşturur.
Hükümetler büyük banknot ihraçlarında farklılık gösterirler; Ağustos 2009’da Fr. Dolaşımdaki 1.000 banknot, İsviçre nüfusunun üç katından fazlaydı. Karşılaştırma için, dolaşımdaki 50 sterlinlik banknot sayısı Birleşik Krallık nüfusunun üç katından biraz daha azdır; Fr. 1.000 frank banknot yaklaşık 600 sterlin değerindedir.
İngiliz hükümeti, İkinci Dünya Savaşı sırasında İngiltere Bankası’nın 5 sterlin üzerindeki tüm banknotları dolaşımdan çekmesine neden olan sahte Bernhard Operasyonundan bu yana büyük banknotlara karşı temkinli davranıyor. Banka, 1960’ların başına (10 sterlin), 1970’e (20 sterlin) ve 20 Mart 1981’e (50 sterlin) kadar başka birimleri yeniden piyasaya sürmedi.
Kaynak: European Center Bank
